Wirtualne Muzeum Ziemi Leżajskiej
Uruchom prezentację:
Uruchom prezentację:
Muzeum Ziemi Leżajskiej usytuowane jest w historycznym centrum miasta, nieopodal rynku i kościoła farnego. Historia zasiedlenia wzgórza, na którym jest położone, sięga 1524 r. i wiąże się z II lokacją Leżajska przez króla Zygmunta I Starego. Po niszczącym najeździe tatarskim przeniósł on miasto znad Sanu w bardziej obronne miejsce. Starosta leżajski, kanclerz wielki koronny Krzysztof Szydłowiecki wzniósł okazałą i luksusową drewnianą rezydencję obronną. Otoczona wąwozem i terenem bagiennym stanowiła ważny element systemu obronnego miasta. Pierwotny zespół dworski ulegał kilkukrotnym zniszczeniom w XVII w. Wojna prywatna pomiędzy starostą leżajskim Łukaszem Opalińskim a właścicielem Łańcuta Stanisławem „Diabłem” Stadnickim w latach 1607–1610, przemarsze wojsk szwedzkich i siedmiogrodzkich w czasach „potopu” w latach 1656-57 i najazd tatarski w 1672 r. sprawiły popadanie kompleksu w ruinę. Obecny murowany kompleks dworski, wybudowany został w latach 1760–1770 przez ostatniego starostę leżajskiego doby staropolskiej, krajczego koronnego Józefa Potockiego. Składał się z Dworu Starościńskiego – zwanego również zamkiem, czterech oficyn i obszernego dziedzińca . W 1932 r. władze miasta odkupiły od ówczesnego właściciela - hrabiego Alfreda III Potockiego część budynków na potrzeby utworzonego w 1912 r. Gimnazjum i Liceum im Bolesława Chrobrego. Od 1974 do 2001 r. siedzibę miała tutaj Szkoła Podstawowa nr 4.
W 2004 r. zespół Dworu Starościńskiego został przejęty od Gminy Miasta Leżajska przez Starostwo Powiatowe w Leżajsku z przeznaczeniem na muzeum regionalne. Cały obiekt poddany został gruntownej rewaloryzacji – dzięki m. in. funduszom z UE – i 1 stycznia 2008 r. Muzeum Ziemi Leżajskiej otworzyło swoje podwoje dla zwiedzających. W budynku głównym na parterze mieszczą się: punkt kasowo–informacyjny, biblioteka muzealna, sala wystaw czasowych i reprezentacyjna sala konferencyjna. Na piętrze ulokowane są wystawy stałe: historyczna miasta i regionu, etnograficzno–zabawkarska oraz salonik mieszczański utrzymany w stylu eklektycznym lat 20. XX w. W oficynie północno-wschodniej mieści się stała wystawa browarnictwa leżajskiego. Oficyna południowo-wschodnia to siedziba dyrektora i administracji muzeum, zaś w oficynie północno-zachodniej znajduje się warsztat wyrobu tradycyjnych zabawek drewnianych oraz sala wystaw czasowych. Na placu muzealnym po stronie południowej uwagę przykuwa obelisk – Pomnik Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej 1940 r. i Katastrofy Smoleńskiej 2010 r. oraz „dąb katyński” posadzony ku czci kpt. Jana Filipa. Fontanna, park zabawek leżajskich, kopuły kadzi browarniczych i rabatka chmielowa położone wśród stylowego założenia ogrodowego z licznymi ławkami dopełniają wystrój tego historycznego zespołu dworskiego.
The Leżajsk County Museum is situated in the historic town center, near the Market Square and the parish church. The history of the settlement on the hill on which the museum is located dates back to 1524 and is associated with the second location of Leżajsk by King Sigismund I the Old . After a devastating Tatar invasion, he moved the town from the San River to a more defensive area. The district governor of Leżajsk, Great Chancellor of the Crown Krzysztof Szydłowiecki, constructed a magnificent and luxurious wooden fortified residence. The residence surrounded by a gully and marshy terrain was an important element of the town’s defense system. The original manor complex was damaged several times in the 17th century. A personal war between the district governor of Leżajsk Łukasz Opaliński and the owner of Łańcut Stanisław "Devil" Stadnicki in the years 1607-1610 caused the complex to fall into ruin, so did the marches of the Swedish and Transylvanian armies during the "Deluge" in the years 1656-57 and the Tatar invasion in 1672. The present brick manor was built in the years 1760–1770 by the Carver of the Crown Józef Potocki - the last district governor of Leżajsk in the Old Polish era. The manor consisted of the Starościński Mansion - also known as the castle, four outbuildings and a spacious courtyard. In 1932, the town authorities bought some of the buildings from the owner of that time - Count Alfred III Potocki for the needs of the Bolesław Chrobry Middle School and High School established in 1912. From 1974 to 2001, Primary School No. 4 was located here.
In 2004, Starościński Manor was taken over from the Municipality of Leżajsk town by the District Office in Leżajsk, with the purpose of being a regional museum. The entire facility has been thoroughly restored thanks to, among others, funds from the European Union - on January 1st, 2008, the Leżajsk County Museum opened its doors to visitors. In the main building on the ground floor there are: a checkout and information point, a museum library, a room for temporary exhibitions and a representative conference room. On the first floor, there are permanent exhibitions: the historical exhibition of the town and region, ethnographic and toy exhibitions and a bourgeois parlour in the ecclectic style of the 1920s. The north-eastern annex houses the permanent exhibition of Leżajsk brewing.
The south-eastern annex is the seat of the director and administration of the museum, while in the north-western annex there is a workshop intended for making traditional wooden toys and a room for temporary exhibitions. On the museum courtyard, on the south side, the attention is captured by an obelisk - the Memorial to the Victims of the Katyń Massacre in 1940 and the Smoleńsk Catastrophe in 2010, as well as the "Katyń Oak" planted in honor of Capt. Jan Filip. The fountain, the Leżajsk Toy Park, the domes of brewing vats and the small hop field situated within a stylish garden complex with numerous benches complete the decor of this historic manor.
Zmodernizowana w 2017 r. wystawa historyczna miasta i regionu, usytuowana na poddaszu, pochodzącego z XVIII w. Dworu Starościńskiego przybliża dzieje Ziemi Leżajskiej i jej mieszkańców na przestrzeni wieków. Przyjęty na wystawie układ chronologiczno – tematyczny, projekcja filmowa, ekrany dotykowe i opisy ścienne pozwalają na rzetelne zaznajomienie się z historią regionu.
Znaleziska archeologiczne w postaci rekonstrukcji cmentarzyska ciałopalnego tarnobrzeskiej kultury łużyckiej z VI – V w. p.n.e. to najstarsze eksponaty pochodzące z naszego regionu. Tereny te zamieszkiwało w średniowieczu plemię Lędzian graniczące od zachodu z Wiślanami, a od wschodu z Rusią Czerwoną. Rzeka San była od zawsze główną arterią komunikacyjną regionu i właśnie na jej brzegach król Władysław Jagiełło nadał w 1397 r. prawa miejskie osadzie znanej jako Lanzaysko przynajmniej od 1228 r. Położone na pograniczu miasto padło jednak ofiarą niszczącego najazdu tatarskiego w 1524 r. i zostało przeniesione przez króla Zygmunta I Starego w dzisiejsze bardziej obronne miejsce na wzgórzu. Powstały kompleks dworski stał się siedzibą starostów leżajskich, sprawujących władzę z królewskiego nadania. Oprócz Polaków zamieszkiwali tutaj Rusini, Żydzi oraz Niemcy. Wielokulturowość etniczna i religijna była zawsze obecna w historii Ziemi Leżajskiej. Dowodem na to są eksponaty rzymsko-katolickie w postaci „Żywotów Świętych” Piotra Skargi, modlitewniki wydane w XIX w. przez zakon OO. Bernardynów czy urzędowa pieczęć dekanatu leżajskiego. Ikony i zdjęcia społeczności ukraińskiej są świadectwem wspólnej koegzystencji. Macewy z cmentarza żydowskiego i księgi judaistyczne są również obrazem minionego czasu.
Pieczęć miasta z 1848 r., dokumenty urzędowe i świadectwa szkolne zaświadczają, że działała tutaj oświata, sąd i odbywały się targi. Polskie losy w czasie I wojny światowej ukazują feldposty braci Lejów, wcielonych do armii austro–węgierskiej, pisane z niewoli rosyjskiej. Do historii Polski okresu międzywojennego nawiązują oryginalne pocztówki z pogrzebu Marszałka Józefa Piłsudskiego 18 maja 1935 r. w Krakowie i kopia jego popiersia ustawiona na wysokości, aby pokazać jego rzeczywisty wzrost. Życie gospodarcze miasta w okresie II Rzeczpospolitej przybliżają kafle pochodzące z fabryki rodziny Romańskich, wyposażenie starej apteki, sklepowa księga rozrachunkowa czy szyld piekarni katolickiej Romana Śliwińskiego.
Tragiczne lata II wojny światowej dokumentuje księga cmentarna otwarta na stronie z listą Leżajszczan rozstrzelanych przez Niemców w czasie krwawej pacyfikacji miasta 28 maja 1943 r., pamiątki po zamordowanym w Katyniu kapitanie Janie Filipie i medal „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” dla Władysława Cieśli. Ordery, naszywki i orzełki Armii Polskiej na Zachodzie są namacalnym dowodem wojennych losów polskich żołnierzy. Szczątki bombowca Halifax JP 224, dokumenty i zdjęcia związane z jego katastrofą w 1944 r. nad Tarnogórą są przyczynkiem do poznania fascynującej historii losów jego załogi. Sekcja szkolna na wystawie przypomina o funkcji kompleksu jako placówki oświatowej w latach 1922-2001 jako siedziby gimnazjum, liceum i szkoły podstawowej. Stara ławka, wyposażenie tornistra, świadectwa szkolne i zdjęcia wzbudzają uczucia nostalgii wśród starszych i zaciekawienie najmłodszych. Nieodłączną część ekspozycji historycznej stanowi hol, w którym znajduje się historyczny sztandar leżajskiego oddziału Związku Strzeleckiego z 1927 r., jeden z nielicznych zachowanych w kraju, edukacyjna „Ściana Pamięci” o polskich losach w czasie II wojny światowej i gablota zawierająca urny z pól bitewnych i grobów z lat 1918 – 1945.
Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia naszego muzeum, aby nie tylko wirtualnie pogłębić swoją wiedzę o historii naszej „małej Ojczyzny” – Ziemi Leżajskiej.
The historical exhibition of the town and region, modernized in 2017, located in the attic of the 18th-century Starościński Mansion, presents the history of the Leżajsk County and its inhabitants over the centuries. The chronological and thematic layout, film projection, touch screens and wall descriptions adopted at the exhibition allow for a reliable familiarity with the history of the region.
Archaeological finds in the form of a reconstruction of the cremation cemetery of the Tarnobrzeg Lusatian culture are the oldest exhibits from our region. These finds date from the 6th - 5th centuries BC. In the Middle Ages our region was inhabited by the Lendian tribe that bordered with Vistulans on the west and Red Ruthenia on the east. The San River had always been the main communicating artery of the region and on its banks, in 1397, King Władysław Jagiełło granted town privileges to the settlement known as Lanzaysko (name known from at least 1228). However, the town was located on the border and fell victim to a devastating Tatar invasion in 1524 and therefore was moved by King Sigismund I the Old to today's more defensive area on a hill. The existing manor complex became the seat of the Leżajsk district governors, who exercised power by royal grant. Apart from Poles, this area was also inhabited by Ruthenians, Jews and Germans. Ethnic and religious multiculturalism has always been present in the history of the Leżajsk region. This is evidenced by Roman Catholic exhibits in the form of "Lives of the Saints" by Piotr Skarga, and prayer books published in the 19th century by the Bernardines Order or the official seal of the Leżajsk deanery. The icons and photos of the Ukrainian community bear a testimony to their coexistence. Tombstones from the Jewish cemetery and Judaic books are also a portrayal of the past.
The town seal from 1848, official documents and school certificates indicate that education, court and fairs were present here. The fate of Poland during World War I is shown by field posts written in Russian captivity by the Leja brothers who were conscripted to the Austro-Hungarian army. The original postcards from the funeral of Marshal Józef Piłsudski on May 18, 1935 in Cracow as well as a copy of his bust set high to show Piłsudski’s real height connect to the history of Poland in the interwar period. Original tiles from the Romański family factory, equipment of an old pharmacy, a shop's account book or the signboard from Roman Śliwiński's Catholic bakery illustrate the economic life of the town in the period of the Second Polish Republic.
The tragic years of World War II are documented in the cemetery book, opened on the page with the list of Leżajsk inhabitants shot by Germans during the bloody pacification of the town on May 28, 1943. Mementos of Captain Jan Filip who was murdered in Katyń and the medal "Righteous Among the Nations" for Władysław Cieśla also represent the years of WWII. The orders, badges and eagles of The Polish Armed Forces in the West are tangible evidences of the wartime fates of Polish soldiers. The remains of the Halifax JP 224 bomber, documents and photos related to its crash in 1944 in Tarnogóra are an introduction to exploring the fascinating story of the fate of its crew.
The school section in the exhibition reminds about the function of the complex as an educational institution from 1922 to 2001 as the seat of a junior high school, high school and primary school. The old bench, school bag equipment, school reports and photos evoke feelings of nostalgia among the elderly and curiosity among the youngest. An inseparable part of the historical exhibition is the hall with the historical flag of the Leżajsk unit of Riflemen's Association from 1927, one of the few preserved in the country. Another part of the exhibition is the educational "Wall of Remembrance" about Polish fate during World War II and a display case containing urns from battlefields and graves from 1918 - 1945.
After this virtual tour we would like to invite you to visit our Museum in person, to deepen your knowledge about the history of our "little homeland" - the Leżajsk County.
Ekspozycja Etnograficzno-Zabawkarska jest jedną z trzech stałych wystaw w Muzeum Ziemi Leżajskiej. Pierwotnie kolekcja zabawek drewnianych stanowiła odrębną wystawę i znajdowała się w oficynie południowo-zachodniej jako „Ekspozycja Zabawkarstwa i Bibułkarstwa Leżajskiego”. W 2011 r. część zabawkarska została połączona z częścią etnograficzną i została zaaranżowana na poddaszu budynku Dworu Starościńskiego już jako Ekspozycja Etnograficzno-Zabawkarska.
Prezentowane zabawki zostały wykonane przez zabawkarzy z Leżajska i okolic, m.in. przez Stanisława Naróga, Józefa Lorenca, Józefa Busztę, Wiesława Fetra, Marka Tomalę, Józefa Kiszakiewicza, Teodora Bieguna i Jana Dudziaka. Najbardziej charakterystyczne z nich to bryczki, koniki na biegunach, ptaki uderzające skrzydełkami, fujarki, pukawki ze strzelającym korkiem, strażak schodzący po drabinie, kurki dziobiące czy stukający dzięciołek – genialne w swej prostocie i jednocześnie pomysłowe, oryginalne i efektowne. A każdy ich ruch i wydany dźwięk odbywa się bez użycia baterii. Niektóre z tych zabawek, autorstwa Jana Puka, ukazują jak wyglądało codzienne życie na wsi, ginące zawody, dawne warsztaty rzemieślnicze i prace na polu – wystarczy mała drewniana korbka, by zabawka ożyła i wprawiona w ruch przeniosła nas w świat dawnej wsi. W warsztacie zabawkarskim natomiast, poza typowym wyposażeniem stolarskim w postaci tokarki, kobylicy, stołu warsztatowego oraz ośników, hebli, zacisków, dłut i świdrów, na przykładzie konika został przedstawiony etap powstawania zabawki.
W naszym regionie silnie rozwinęło się zabawkarstwo drewniane. Leżajsk należał do jednego z głównych ośrodków zabawkarstwa ludowego w Polsce. Okolice pełne lasów sprzyjały temu oferując niezbędny surowiec. Drewniane zabawki były początkowo produktem ubocznym przy wyrobie różnych drewnianych przedmiotów codziennego użytku, takich jak: łyżki, maglownice czy wałki. Po pewnym czasie stało się samodzielną działalnością rzemieślniczą.
Około 1900 r. Wydział Krajowy we Lwowie utworzył w Jaworowie Szkołę Przemysłu Drzewnego. Władze miasta Leżajska na naukę do tej szkoły wysłały Mariana Garbackiego, syna ubogiego murarza, jednego z najzdolniejszych chłopców w mieście. Garbacki poza nauką w Jaworowie dokształcał się jeszcze na terenie Czech i Niemiec. Po powrocie założył w 1910 r. wytwórnię zabawek. Tradycje ich produkcji w Leżajsku nie były jednak nowe, ponieważ już w 1758 r. zajmowało się tym zawodem 11 piszczelników. Ośrodek zabawkarstwa ludowego rozwinął się dzięki targom i odpustom związanym głównie z istnieniem klasztoru OO. Bernardynów i ruchem pielgrzymkowym do cudownego obrazu Matki Bożej Pocieszenia. Sprzedawane na nich towary rozchodziły się na terenie całej Polski. Odpusty odbywały się również w kościele farnym i miejscowej cerkwi. W 1950 r. powstała w Leżajsku cepeliowska spółdzielnia „Chałupnik”, która produkowała zabawki i skupywała je także od poszczególnych wytwórców z Leżajska i okolic. W latach 80-tych i 90-tych nastąpiły istotne zmiany, które wpłynęły na fakt, iż leżajskie zabawkarstwo weszło w końcowy etap swojej świetności. Doświadczeni zabawkarze starzeli się i umierali, w związku z czym nie wszyscy przekazali fach swoim następcom.
Warto też zwrócić uwagę na kolekcję glinianych naczyń i rzeźb. Etnografowie zebrali wiele informacji o leżajskich gwizdkach, ptaszkach i figurkach glinianych. Część z prezentowanej ceramiki figuralnej, jak scena Ostatniej Wieczerzy wykonała Władysława Prucnal z Medyni Głogowskiej, artystka ludowa znana w Polsce i na świecie. Pracowała dla Cepeliowskiej Spółdzielni Rękodzieła Artystycznego w Leżajsku, która zrzeszała garncarzy z okolicznych ośrodków garncarskich.
Eksponaty regionalne tworzące część etnograficzną prezentują dawne życie i pracę na wsi. Począwszy od przedmiotów codziennego użytku, jak mątewki, maselnice, prasa do sera czy naczynia gliniane, a także przyrządy i sprzęty niezbędne do pracy w polu i na gospodarstwie, jak socha, kosa, sierpy czy żarno, a także te, używane w dawnych warsztatach rzemieślniczych jak ława rymarska czy kowalski miech. We wnętrzu zaaranżowanej chałupy znajduje się m.in. modrzewiowa belka stropowa z chaty wiejskiej z Siedlanki z wyrytym rokiem 1760, który symbolicznie łączy się z rozpoczęciem budowy murowanego dworu – obecnego muzeum.
Ekspozycja prezentuje to, co zachowało się po dziś dzień, to czego nasi przodkowie nauczyli się wytwarzać z dostępnych materiałów. Drewniane zabawki nadal zachwycają i cieszą, zarówno tych małych, jak i starszych, którzy zapewne dzięki nim wracają pamięcią do czasów dzieciństwa. Wszystko to stanowi dziedzictwo kulturowe naszego regionu.
The ethnographic and toy exhibition is one of the three permanent exhibitions at the Leżajsk County Museum. Originally, the collection of wooden toys was a separate exhibition and was located in the south-western annex as "an exhibition of toy and tissue paper (Crêpe paper) making from Leżajsk". In 2011, the toy part was combined with the ethnographic one and arranged in the attic of the Starościński Mansion as an ethnographic and toy exhibition.
The presented toys were made by toy makers from Leżajsk and the surrounding area: Stanisław Naróg, Józef Lorenc, Józef Buszta, Wiesław Feter, Marek Tomala, Józef Kiszakiewicz, Teodor Biegun and Jan Dudziak. The most recognizable of them are carriages, rocking horses, birds with flapping wings, pipes, pop guns with popping corks, firemen climbing down ladders, pecking hens or tapping woodpeckers - brilliant in their simplicity, as well as clever, original and impressive. Every move and sound of said toys is performed without the use of batteries. Some of the toys made by Jan Puk show everyday life in the countryside, vanishing professions, old craft workshops and work in the field - all you need is a small wooden crank for the toy to come to life and, once set in motion, it takes us into the world of an old village. In the toy workshop, apart from the typical carpentry equipment in the form of a lathe, a shaving horse, a workbench, drawknives, fore planes, clamps, chisels and augers, the process of toy making in presented on the example of a wooden horse.
Wooden toy making has developed prominently in our region. Leżajsk belonged to one of the main centers of folk toy making in Poland. The surrounding forests favored this, offering the necessary raw material. Initially, wooden toys were a by-product of making various everyday wooden objects, such as spoons, mangles and rolling pins. After some time wooden toy making became an independent craft activity.
Around 1900, the National Department in Lwów established the School of Wood Industry in Jaworów. The town authorities of Leżajsk sent Marian Garbacki, the son of a poor bricklayer, one of the most talented boys in the town, to study at this school. Apart from studying in Jaworów, Garbacki continued his education on Czech and German lands. After his return he founded a toy factory in 1910. However, the traditions of toy production in Leżajsk were not new, since there were 11 fife makers involved in this profession as early as 1758. The folk toy making center developed thanks to fairs and parish festivals related mainly to the existence of the Bernardines Order monastery and the pilgrimage movement to the miraculous image of Our Lady of Consolation. The goods sold on them were distributed throughout Poland. Parish festivals were also held in the parish church and the local Orthodox church. In 1950, a handicraft cooperative "Homeworker" was founded in Leżajsk, it produced toys and also bought them from individual toy makers in Leżajsk and the surrounding area. In the 1980s and 1990s, significant changes took place, which influenced the fact that the Leżajsk toy-making industry entered the final stage of its glory. Experienced toy makers grew old and passed away, and therefore not all of them transferred their skills to their successors.
The collection of clay dishes and sculptures is worth the attention as well. Ethnographers have collected a lot of information about Leżajsk whistles, birds and clay figurines. Part of the presented figural pottery, such as the scene of the Last Supper, was made by Władysława Prucnal from Medynia Głogowska, a folk artist known in Poland and in the world. She worked for the Artistic Handicraft Cooperative in Leżajsk, which brought together potters from nearby pottery centers.
Regional exhibits that make up the ethnographic part of the exhibition present the former life and work in the countryside. From everyday objects, such as simple whisks , butter churns, cheese presses or clay dishes, through equipment necessary for working in the field and on the farm, like wooden plows, scythes, sickles or quern stones, to tools used in old craft workshops, such as saddler’s workbench or blacksmith's bellows. Inside the arranged cottage you can find, among other things, a larch ceiling beam from a cottage from Siedlanka, with the year “1760” engraved on it, which symbolically connects with the beginning of the construction of a brick manor - the present museum.
The exhibition presents what has survived to this day and what our ancestors learned to make from the available materials. Wooden toys still impress and delight, both children and the elderly, who are able bring back their childhood memories thanks to them. All this is the cultural heritage of our region.
Ekspozycja Browarnictwa Leżajskiego nawiązuje do bogatych tradycji sztuki piwowarskiej w naszym regionie. Już w 1525 r. król Zygmunt I Stary wydał przywilej o prawie warzenia piwa w mieście oraz zabronił szynkować piwo i inne trunki w odległości mniejszej niż mila od granic miasta. Ówczesny browar znajdował się na terenie kompleksu Dworu Starościńskiego.
Ciekawostką jest, iż mieszkańcowi pobliskiej Giedlarowej, Tomaszowi Michałkowi, pracownikowi leżajskiego browaru w 1590 r. objawiła się Matka Boża. Objawienie to stało się początkiem powstania leżajskiego sanktuarium i klasztoru OO. Bernardynów, w którym zakonnicy również warzyli piwo.
Browar miejski, ulokowany ówcześnie nieopodal muzeum przy ul. Mickiewicza (w miejscu obecnego Ogródka Jordanowskiego), którego dzierżawcą był na przełomie XIX i XX w. Feiwel Stolbach spłonął w trakcie pożaru miasta w 1906 r. Rolę lokalnego dostawcy przejął browar w Łańcucie, należący do rodu Potockich.
Początkiem lat 70. XX w. odkryto na Leżajszczyźnie (Przychojec) źródła wody oligoceńskiej idealnej do produkcji piwa. Z uwagi na jej jakość i bliskość upraw jęczmienia i chmielu na Lubelszczyźnie, podjęto decyzję o budowie jednego z największych browarów w Polsce. W 1974 r. rozpoczęto budowę nowoczesnego zakładu. 1 stycznia 1978 r. został on przekazany do eksploatacji pod nazwą Zakłady Piwowarskie w Leżajsku.
Piwo Leżajsk dość szybko zyskało uznanie wśród smakoszy. W 1987 r. na festiwalu w Jarocinie zespół Wańka-Wstańka wykonując utwór: "Najlepsze piwo to Leżajski Full" zdobył nagrodę publiczności.
W 1991 r. Browar Leżajsk stał się jednoosobową spółką Skarbu Państwa, tym samym rozpoczynając proces prywatyzacji. W 1999 r. wszedł on w skład Grupy Żywiec S.A., która następnie została przejęta przez holenderski koncern Heineken.
Na przełomie 2007-2008 r. z inicjatywy władz Starostwa Powiatowego i browaru powzięto pomysł o utworzeniu w Muzeum Ziemi Leżajskiej stałej wystawy o historii piwowarstwa. Wystawa przedstawia m.in. kufle, gadżety, etykiety i główne nagrody które zdobył leżajski browar. Część z nich udostępnił Pan Adam Dąbek leżajski birofill i były pracownik browaru.
The Leżajsk brewing exhibition refers to rich traditions of the art of brewing in our region. As early as 1525, King Sigismund I the Old issued a charter with the right to brew beer in the town and forbade brewing beer and other liquors within a distance of less than a mile from the town’s borders. Brewery at that time was located within the complex of the Starościński Mansion.
An interesting fact is that in 1590 the divine revelation of the Mother of God happened to Tomasz Michałek, a resident of nearby Giedlarowa village and an employee of the local brewery. This apparition was the beginning of the establishment of the Leżajsk sanctuary and monastery of the Bernardines Order, where the monks also brewed beer.
The town’s brewery, at that time was located near the museum on Mickiewicza Street (in the place of the present Jordan Playground), which was leased by Feiwel Stolbach at the turn of the 19th and 20th centuries, burned down during the fire of the town in 1906. The brewery in Łańcut, owned by the Potocki family, took over the role of the local supplier.
At the beginning of the 1970s, sources of Oligocene water, ideal for beer production, were discovered in the Leżajsk region . Due to its quality and the proximity of barley and hop cultivation in the Lublin region, a decision was made to build one of the largest breweries in Poland. In 1974, the construction of a modern factory began. It was put into operation on January 1st 1978 and named Brewing Factory in Leżajsk.
Leżajsk beer quickly gained recognition among beer lovers. In 1987, at the music festival in Jarocin, the band Wańka-Wstańka performed the song titled "Leżajski Full is the best beer" and won the audience award.
In 1991, Leżajsk Brewery became a sole-shareholder company of the State Treasury, thus starting the process of privatization. In 1999, it became part of Żywiec Group S.A., which was then taken over by the Dutch concern Heineken.
At the turn of 2007-2008, on the initiative of the authorities of the County Office and the brewery, an idea was conceived to create a permanent exhibition about the history of brewing at the Leżajsk County Museum .The exhibition presents, among others, beer mugs, gadgets, labels and the main awards won by the Leżajsk brewery. Some of them were made available thanks to Adam Dąbek – a collector of breweriana items and former brewery employee.
W 1397 r. z rąk króla Władysława Jagiełły Leżajsk otrzymał prawa miejskie. W wyniku najazdu tatarskiego w 1524 r. miasto zostało kompletnie zniszczone. Dlatego też król Zygmunt I przeniósł jego położenie w obecne miejsce, bardziej obronne.
Ważną część struktury miasta Leżajsk stanowi rynek. Składa się on z trzech pierzei kamieniczek. Część z nich pochodzi z XVIII w., wiele uległo zniszczeniu w czasie pożaru w 1906 r. Po nadbudowaniu pięter otrzymały eklektyczne fasady.
Oprócz kamieniczek do rynku przylega kilka wyjątkowych zabytków architektury. Głównym budynkiem jest eklektyczny ratusz z wieżyczkami zegarowymi, wybudowany w 1869 r. (poprzedni stojący w środku rynku spłonął w 1834 r.). Do ratusza przylega dzwonnica-wieża z otworami strzelniczymi wybudowana w 1616 r., która była częścią XVII-wiecznego systemu obronnego miasta.
W północno-wschodnim narożniku znajduje się zespół kościoła parafialnego pw. Świętej Trójcy i Wszystkich Świętych, wraz z zabudowaniami plebani i wikarówki. W przeciwnym narożniku usytuowany jest zespół pocerkiewny: była cerkiew greckokatolicka pw. Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny, plebania oraz budynek Domu Narodowego „Proświta”.
Na rynku w 1997 r. z okazji 600-lecia otrzymania praw miejskich postawiono pomnik z popiersiem króla Władysława Jagiełły, projektu leżajszczanina prof. Mariusza Kulpy.
W latach 2020-2021 rynek został przebudowany. W czasie prac odkryto wiele żydowskich płyt nagrobnych (macew) użytych do wybrukowania rynku przez hitlerowców w czasie II wojny światowej, które powróciły na swe pierwotne miejsce, czyli leżajski kirkut.
In 1397, Leżajsk was granted town privileges by King Władysław Jagiełło. As a result of a Tatar invasion in 1524, the town was completely destroyed. Therefore, King Sigismund I the Old moved its location to the present, more defensive place.
The market square is an important part of the structure of Leżajsk. It consists of three frontages of townhouses. Some of them date back to the 18th century, and many were destroyed in a fire in 1906. After the addition of extra floors, they received eclectic facades.
Apart from the townhouses, there is a number of historic buildings around the market square. The main building is the ecclectic town hall with clock towers, built in 1869 (previous one, which stood in the middle of the square, burned down in 1834). The belfry-tower with embrasures, built in 1616, is adjacent to the town hall, and it was part of the 17th-century defense system of the town.
In the north-eastern corner there is a complex of the parish church of The Holy Trinity and All Saints, along with the presbytery and vicar's house. In the opposite corner there is a post-Orthodox church complex: the former Greek Catholic church of Dormition of the Blessed Virgin Mary, presbytery and the building of the National House "Proświta".
In 1997, on the occasion of the 600th anniversary of being granted town privileges, a bust monument of King Władysław Jagiełło, designed by prof. Mariusz Kulpa, was placed in the garden square.
The market square was rebuilt in 2020-2021. During the works, many Jewish tombstones (matzevas) were discovered as they had been used by Nazis to pave the market square during World War II. They were returned to their initial place, i.e. the Leżajsk Jewish cemetery.
W północnym narożniku rynku, obok ratusza usytuowany jest kościół parafialny pw. Świętej Trójcy.
Parafia w Leżajsku została erygowana przez króla Władysława Jagiełłę w 1400 r. w miejscu obecnej wsi Stare Miasto. Do I poł. XIX wieku zarządzali nią bożogrobcy z Miechowa, a następnie księża diecezjalni. W 1524 r. po wielkim zniszczeniu w wyniku najazdu tatarskiego, przeniesiono parafię w obecne miejsce, w którym został wybudowany drewniany kościół.
W latach 1604-1606 rozpoczęto budowę murowanej, obronnej świątyni. Nie dokończono dzieła, gdyż została spalona przez Stanisława Stadnickiego w 1608 r. Obecny kościół zaczęto wznosić przed rokiem 1616 z fundacji ks. Feliksa Skaryszewskiego – ówczesnego proboszcza. Świątynię konsekrowano w 1619 r.
We wnętrzu na szczególną uwagę zasługują wczesnobarokowy ołtarz główny fundacji Łukasza Opalińskiego i jego drugiej żony Zofii z Daniłłowiczów oraz późnorenesansowe stalle, wykonane w 1605 r., z płaskorzeźbami i intarsjami. W jednym z ołtarzy bocznych umieszczono obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem sprzed 1600 r. namalowany przez Erazma z zakonu bożogrobców.
W 1616 r. obok kościoła wybudowano wieżę-dzwonnicę z otworami strzelniczymi (przylega obecnie do ratusza). Teren otoczono murem, w którym również umieszczono otwory strzelnicze. Obronna fara i nieopodal ufortyfikowany Dwór Starościński pozwoliły m.in. na obronę miasta przed ciężkim najazdem Tatarskim w 1624 r.
Za ogrodzeniem, na wschód od kościoła w 1614 r. została wybudowana przez ks. Feliksa Skaryszewskiego plebania, jako budynek klasztorny bożogrobców. Pod częścią budynku znajdują się obszerne piwnice z tunelami, obecnie niedostępnymi. Na południe od plebani 1906 r. wybudowano wikarówkę.
Parafia pw. Świętej Trójcy w Leżajsku obejmowała pierwotnie swoim zasięgiem niemal cały obszar dzisiejszego dekanatu leżajskiego. Obecnie jest to parafia miejska. Do parafii należy jeszcze kościół pw. Jezusa Miłosiernego, który służy jako kościół szkolny dla dzieci i młodzieży. Jest to budynek XIX-wiecznej cerkwi greckokatolickiej, która była wielokrotnie przebudowywana.
For hundreds of years, until the outbreak of World War II, Leżajsk was a multicultural city. Poles, Jews, Ruthenians and others lived next to each other. The remaining Orthodox churches or the nearby cemeteries bear testimony of Greek Catholics who used to live in the Leżajsk region.
The original church in Leżajsk was built in the other place, and the note from 1550, indicates that it was dedicated to the Ascension of the Lord. In 1624, it was burnt down as a result of the Tatar invasion.
The present Greek Catholic Church dedicated to Dormition of the Mother of God was built in the years 1828-1832 in the eastern corner of the market square. It was consecrated by the bishop of Przemyśl, Ivan Śniogórski in 1832. it was destroyed as a result of a fire in 1874 but a year later it was rebuilt, and in 1900 it was thoroughly restored and decorated with a new polychrome. It was used until February 1945. After Greek Catholics left Leżajsk, it was taken over by the Grocery Cooperative “Together” and turned into a flour warehouse. In 1981, the building was taken over by the Roman Catholic parish and after renovation it functions as The Merciful Jesus’ Church.
On the south side of the church, behind the fence, there is a former presbytery built in 1876, now the seat of Caritas. Opposite the church, on the other side of the road, there is a magnificent building of the former Social and Cultural House of the Association of Ukrainians "Prosvita", built in 1913. Today the building is the town’s library.
W 1590 r. w lesie, miejscowemu piwowarowi Tomaszowi Michałkowi z Giedlarowej, miała objawić się Matka Boża. Wydarzenie to dało początek wielkiego kultu ku Jej czci.
W 1592 r. w tym miejscu powstała drewniana kaplica pw. św. Anny. Dwa lata później, dzięki ofiarności mieszczan i dzierżawcy leżajskiego Kacpra Głuchowskiego wzniesiono tam drewniany kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny oraz świętych Jana Chrzciciela, Wawrzyńca, Sebastiana i Małgorzaty.
W 1608 r. zostali tutaj sprowadzeni bernardyni z Przeworska. W 1610 r. staraniem zakonników wybudowany został pierwszy murowany kościół. Obecny monumentalny budynek wzniesiono w latach 1618-1628 z fundacji marszałka wielkiego koronnego Łukasza Opalińskiego i jego żony Anny z Pileckich Opalińskiej. Była to wdzięczność za odniesione w 1610 r. zwycięstwo nad rezydującym w Łańcucie Stanisławem Stadnickim, zwanym "diabłem łańcuckim". Budową kierował architekt włoskiego pochodzenia Antonio Pellaccini.
Wczesnobarokowe wyposażenie wnętrz kościoła i klasztoru wykonali w swym warsztacie bernardyni. Konsekracji kościoła dokonał w 1630 r. biskup przemyski Adam Nowodworski.
W 1657 r. wywołany przez najazd wojsk węgierskich Rakoczego pożar zniszczył część pierwotnych manierystycznych dekoracji sklepień kościoła. Na ich miejscu w 2 poł. XVIII w. powstały malowidła, wykonane przez lwowskich malarzy fresków: Wojtanowskiego, Kłossowskiego, Macieja i Mateusza Millerów oraz Stanisława Stroińskiego.
Kościół z klasztorem OO. Bernardynów zostały otoczone murami obronnymi z trzema basztami oraz otworami strzelniczymi.
Głównym celem pielgrzymów jest słynący łaskami obraz Matki Bożej Pocieszenia, umieszczony w ufundowanej przez Potockich kaplicy. Obraz został namalowany ok. 1590 r. przez ks. Erazma z zakonu leżajskich bożogrobców. O cudowności tego wizerunku świadczą liczne wota, umieszczone dookoła obrazu.
Cennym zabytkiem bazyliki są barokowe organy z końca XVII w. Rokrocznie odbywają się tutaj koncerty w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej i Kameralnej.
Warto również zobaczyć m.in. bogate polichromie całej bazyliki, liczne ołtarze, czy stalle z 1648 r. wykonane przez zakonników, intarsjowane i inkrustowane.
Wiele razy w ciągu roku odbywają się tu tradycyjne odpusty, gromadzące ogromne rzesze wiernych.
W 1971 r. przy bazylice powstało Muzeum Prowincji Ojców Bernardynów, założone przez o. Kajetana Grudzińskiego.
It is said that in 1590, in a forest, the Mother of God revealed herself to the local brewer Tomasz Michałek from Giedlarowa .This event gave rise to great worship in her honor.
In 1592, a wooden chapel of St. Anna was built in that place. Two years later, thanks to the generosity of the townspeople and the tenant of Leżajsk, Kacper Głuchowski, a wooden church of the Annunciation of the Blessed Virgin Mary and St. John the Baptist, St. Lawrence, St. Sebastian and St. Margaret was built there.
In 1608, Bernardines friars from Przeworsk were brought here. In 1610, thanks to the friars' efforts, the first brick church was built. The present monumental building was erected in the years 1618-1628 with the foundation of the Great Marshal of the Crown Łukasz Opaliński and his wife Anna Opalińska, née Pilecka. It was an expression of gratitude for the victory from 1610 over Stanisław Stadnicki, residing in Łańcut, known as the "devil of Łańcut". The construction was conducted by an architect of Italian origin, Antonio Pelacini.
The early Baroque interior furnishings of the church and monastery were made by Bernardine friars in their workshop. The church was consecrated in 1630 by the bishop of Przemyśl, Adam Nowodworski.
In 1657, a fire caused by an invasion of Rakoczi's Hungarian troops destroyed some of the original mannerist decorations of the church’s ceilings. In the second half of the 18th century, they were replaced by paintings created by Lviv fresco painters: Wojtanowski, Kłossowski, Maciej and Mateusz Miller, and Stanisław Stroiński.
The church and monastery of the Bernardines Order were surrounded by defensive walls with three towers and embrasures.
The main destination of pilgrims is the image of Our Lady of Consolation, famous for its graces, placed in the chapel funded by the Potocki family. The picture was painted around 1590 by Fr. Erasmus of the Order of the Leżajsk Holy Sepulchres. The beauty of this image is evidenced by the numerous votive offerings placed around the painting.
The Baroque organ from the end of the 17th century is a valuable monument in the basilica. Concerts are held here every year as part of the International Festival of Organ and Chamber Music.
Some of the notable sights include rich polychromes in the entire basilica, numerous altars or stalls with intarsia and inlay patterns, made in 1648 by the friars.
Traditional parish festivals are held here multiple times a year, gathering enormous crowds of believers.
In 1971, the Museum of the Bernardine Province was established here by Fr. Kajetan Grudziński.
Przez setki lat, do wybuchy II wojny światowej Leżajsk był miastem wielokulturowym. Obok siebie mieszkali Polacy, Żydzi, Rusini i inni. O grekokatolikach zamieszkujących niegdyś tereny Leżajszczyzny, świadczą pozostałe po nich cerkwie, czy cmentarze nieopodal nich.
Pierwotna cerkiew w Leżajsku była wybudowana w innym miejscu, a wzmianka z 1550 r. wskazuje, że nosiła wezwanie Wniebowstąpienia Pańskiego. W 1624 r. została spalona w wyniku najazdu tatarskiego.
Obecna cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny została wybudowana w latach 1828-1832 we wschodnim narożniku rynku. Poświęcenia jej dokonał władyka przemyski Iwan Śniogórski w 1832 r. W wyniku pożaru w 1874 r. uległa zniszczeniu, lecz rok później ją odbudowano, a w 1900 r. gruntownie odrestaurowano i ozdobiono nową polichromią. Użytkowana była do lutego 1945 r. Po opuszczeniu Leżajska przez grekokatolików, została przejęta przez PSS „Społem” i zamieniona na magazyn mąki. W 1981 r. budynek przejęła rzymskokatolicka parafia i po remoncie funkcjonuje jako kościół filialny pw. Jezusa Miłosiernego.
Na południe od cerkwi, za ogrodzeniem, stoi dawna plebania wybudowana w 1876 r., obecnie siedziba Caritasu. Naprzeciw cerkwi, po drugiej stronie drogi stoi okazały budynek dawnego Domu Społeczno-Kulturalnego Stowarzyszenia Ukraińców „Proświta”, wybudowany w 1913 r., obecnie biblioteka miejska.
For hundreds of years, until the outbreak of World War II, Leżajsk was a multicultural city. Poles, Jews, Ruthenians and others lived next to each other. The remaining Orthodox churches or the nearby cemeteries bear testimony of Greek Catholics who used to live in the Leżajsk region.
The original church in Leżajsk was built in the other place, and the note from 1550, indicates that it was dedicated to the Ascension of the Lord. In 1624, it was burnt down as a result of the Tatar invasion.
The present Greek Catholic Church dedicated to Dormition of the Mother of God was built in the years 1828-1832 in the eastern corner of the market square. It was consecrated by the bishop of Przemyśl, Ivan Śniogórski in 1832. it was destroyed as a result of a fire in 1874 but a year later it was rebuilt, and in 1900 it was thoroughly restored and decorated with a new polychrome. It was used until February 1945. After Greek Catholics left Leżajsk, it was taken over by the Grocery Cooperative “Together” and turned into a flour warehouse. In 1981, the building was taken over by the Roman Catholic parish and after renovation it functions as The Merciful Jesus’ Church.
On the south side of the church, behind the fence, there is a former presbytery built in 1876, now the seat of Caritas. Opposite the church, on the other side of the road, there is a magnificent building of the former Social and Cultural House of the Association of Ukrainians "Prosvita", built in 1913. Today the building is the town’s library.
Popularność leżajskiego kirkutu wśród Żydów, zwłaszcza części ortodoksyjnej, łączy się z pochowanym tutaj cadykiem Elimelechem. Żydowscy pielgrzymi przybywają najliczniej do Leżajska w rocznicę jego śmierci (jorcajt), która przypada w kalendarzu żydowskim 21 dnia miesiąca adar (w kalendarzu gregoriańskim luty-marzec) i składają na jego grobie karteczki z prośbami (kwitlech).
Pierwotny ohel leżajskiego cadyka był niewielką szopą z grubych desek, bez bocznych pomieszczeń, krytą gontem. W 1940 r. z rozkazu hitlerowskich okupantów został zdewastowany. Wyrzucone z grobu szczątki cadyka zostały przez Żydów pozbierane, zawinięte w tałes i pogrzebane w dalszej części kirkutu na miejscu pochówku prawdopodobnie krewnego Elimelecha. Istnieje wiele wersji dotyczących celu dewastacji, jak i tego co się wówczas stało. Rzekomo szukano w grobie kosztowności, złota, a nawet kilkunastokilogramowego złotego cielca. Według legendy ciało Elimelecha zachowało się w stanie idealnym, a cadyk miał smutno spoglądać. Wszyscy, którzy dokonywali dewastacji, zaczęli uciekać, potem podobno zwariowali albo zmarli w tajemniczych okolicznościach.
Kazimierz Gdula, pierwszy powojenny burmistrz Leżajska w czasie okupacji przebywał w obozach koncentracyjnych w Mauthausen i w Dachau. Tam poznał rabina Friedmana. Obiecali, że gdy ocaleją, powrócą do Leżajska i odbudują cadykowi ohel. Przeżyli, lecz zapomnieli o złożonej obietnicy. Gdy wojna się skończyła rabin wyjechał do Wiednia, a Gdula został mianowany na starostę w Lubaczowie.
24 grudnia 1959 r. do Leżajska wrócił leżajski Żyd Boruch Safir. To właśnie dzięki niemu podjęto działania zmierzające do budowy nowego ohelu. Napisał do rabina Friedmana do Wiednia, a ten przyjechał do Leżajska wraz z funduszami przeznaczonymi na odbudowę ohelu. Główną pobudką do zrealizowania tego celu było odnalezienie przez niego oryginalnej płyty nagrobnej cadyka. Gdula za swoje zaangażowanie i starania o pozwolenie na budowę ohelu przypłacił utratą piastowanego stanowiska. W 1962 r. zbudowano nowy murowany ohel, a następnie w 1988 r. rozbudowano o boczne pomieszczenia. Budynek ohelu podzielony jest na trzy niewielkie części. W głównej – środkowej znajduje się płyta nagrobna Elimelecha otoczona kratą w kolorze złota. Macewa zawiera hebrajską inskrypcję: "Tu pochowany nasz pan i nasz mistrz, mąż bogobojny, pan Elimelech syn pana Eliezera Lipmana, autor księgi Łagodność Elimelecha, odszedł 21 adar roku 5547. Niech dusza jego będzie związana w wieniec życia wiecznego". Sala po lewej stronie, to sala modlitewna dla mężczyzn, natomiast ta po prawej, z osobnym wejściem przeznaczona jest dla kobiet.
Grób cadyka Elimelecha w Leżajsku jest drugim po Auschwitz-Birkenau obowiązkowym celem pielgrzymek żydowskiej młodzieży szkolnej.
Mówi się również o niezwykłych wydarzeniach, jakie miały miejsce przy grobie leżajskiego cadyka: prześwietlone błony aparatów fotograficznych czy problem z włączeniem kamer telewizyjnych. W 1963 r. przybyli z USA rodzice z chorym dzieckiem. Dziewczynka chorowała na zanik mięśni, który prawdopodobnie zanikł po modlitwie przy grobie Elimelecha. Wykaz nadzwyczajnych ozdrowień za sprawą leżajskiego cadyka znajduje się w Nowym Jorku w jednej z gmin żydowskich.
Do Elimelecha przybywają nie tylko żydowscy pielgrzymi czy turyści. Do jego grobu przybyły także wyznawczynie kabały piosenkarka Madonna wraz z pisarką Karen Berg oraz aktorka Demi Moore.
The popularity of the Leżajsk Jewish cemetery among Jews, especially the Orthodox branch, is related to tzadik Elimelech, who is buried here.
Most of the Jewish pilgrims come to Leżajsk on the anniversary of his death (yahrtzeit), which takes place on the 21st day of the month of Adar in the Jewish calendar (February-March in the Gregorian calendar), to put notes with requests (kvitelach) on his tomb.
The original ohel of the Leżajsk tzadik was a small shed made of thick boards, without side rooms, with a shingled roof. It was devastated in 1940 by order of Nazi occupiers.
Tzadik’s remains, thrown out of the tomb, were collected by Jews, wrapped in a tallit and buried in the further part of the cemetery, at the burial site of someone who was probably a relative of Elimelech.
There are many versions concerning the purpose of the devastation, as well as what happened then. People allegedly searched for valuables, gold, and even a golden calf that weighed more than several kilograms. According to legend, Elimelech's body was in perfect condition, and the tzadik was to look sad. All those who were responsible for the devastation began to flee, then reportedly went insane or died under mysterious circumstances.
Kazimierz Gdula, the first post-war mayor of Leżajsk, was in the concentration camps in Mauthausen and Dachau during the occupation. This is where he met rabbi Friedman. They promised each other that if they survived, they would return to Leżajsk and rebuild the tzadik’s ohel. They survived, but forgot their promise. When the war ended, the rabbi left for Vienna and Gdula was appointed as the district governor in Lubaczów.
On December 24th, 1959, a Jew from Leżajsk, Boruch Safir, returned to Leżajsk. It was thanks to him that steps were taken to build a new ohel. He wrote to rabbi Friedman in Vienna, who then came to Leżajsk with funds intended for the reconstruction of the ohel. The main motive for achieving this goal was to find the original tombstone of tzadik Elimelech.
Because of his commitment and efforts to obtain a permit to build the ohel, Gdula lost the position he held. The new brick ohel was built in 1962, then in 1988 side rooms were added.
The ohel building is divided into three small parts. Elimelech’s tombstone is in the main, central one, surrounded by a gold-colored grate. The matzevah contains the Hebrew inscription: "Here lies our leader and our master, a God-fearing man, Mr. Elimelech, son of Mr. Eliezer Lipman, author of the book The Gentleness of Elimelech, who passed away on 21st of Adar, 5547. May his soul be bound in a crown of eternal life." The room on the left is a prayer room for men, while the one on the right, with a separate entrance, is intended for women.
The tomb of tzadik Elimelech in Leżajsk is the second, after Auschwitz-Birkenau, obligatory pilgrimage destination for Jewish schoolchildren.
There are also reports of extraordinary events that took place at the tomb of the Leżajsk tzadik, such as cases of overexposed photographic film in cameras or problems with turning the TV cameras on. In 1963, parents with a sick child came from the USA. The girl suffered from muscle atrophy, which allegedly disappeared after praying at Elimelech's tomb. The list of extraordinary healings caused by the Leżajsk tzadik can be found in New York City in one of the Jewish communities.
Not only Jewish pilgrims and tourists come to Elimelech. His tomb was also visited by followers of Kabbalah, Madonna with the writer Karen Berg, as well as the actress Demi Moore.
Pod koniec maja 1943 r. leżajski ruch oporu zlikwidował groźnego konfidenta niemieckiego Kazimierza Trybkę. Wydarzenie to było główną przyczyną przeprowadzonej w dniu 28 maja 1943 r. pacyfikacji Leżajska.
Nad ranem miasto zostało otoczone przez wojsko niemieckie i rozpoczęły się aresztowania. Głównym miejscem przebiegu rozprawy był budynek sądu. To w nim pracowała komisja złożona z kilku gestapowców. Pomocą dla niej był ukryty w sali konfident Walerian Mirek, który umówionymi znakami decydował o losie zatrzymanych.
Aresztowanych podzielono na cztery grupy, część puszczono wolno, część skierowano do obozów koncentracyjnych, inni trafili do siedziby Gestapo w Jarosławiu, w celu dalszych przesłuchań, a na resztę został wydany wyrok śmierci.
Skazanych na śmierć, związano i pod eskortą żołnierzy niemieckich przeprowadzono na miejsce egzekucji, na łąkę za Dworem Starościńskim. W wyniku pacyfikacji zginęło 47 osób. W czasie zbiorowej egzekucji rozstrzelano 28 osób, 10 zabito na terenie miasta, a pozostałe w wyniku brutalnego śledztwa w siedzibie Gestapo w Jarosławiu, bądź w obozach koncentracyjnych.
W miejscu egzekucji postawiono pomnik upamiętniający wszystkie ofiary pacyfikacji Leżajska. Każdego roku, w dniu 28 maja wspomina się to tragiczne wydarzenie.
Rok 1943 był tragiczny nie tylko dla mieszkańców Leżajska. Na początku maja została również spacyfikowana Giedlarowa, a w czerwcu Wola Zarczycka, w której zginęło 76 mieszkańców i wielu trafiło do obozów koncentracyjnych.
At the end of May 1943, the resistance movement in Leżajsk liquidated the dangerous German informer Kazimierz Trybka. This event was the main reason for the pacification of Leżajsk carried out on May 28 th, 1943.
In the morning, the town was surrounded by the German troops and arrests began. The court’s building was a place of a so – called trial. There a board of inquiry worked, composed of several gestapo officers. Walerian Mirek, an informer, hidden in the room, was helping the board. He decided about the fate of the detained using pre – arranged signs. Those arrested were divided into four groups, some were released, some were sent to concentration camps, others were sent to the Gestapo headquarters in Jarosław for further interrogation, and the rest were sentenced to death.
The ones sentenced to death were bound and escorted by German soldiers to the place of execution, to the meadow behind the Starościński Manor House. As a result of the pacification, 47 people died. During the mass execution, 28 people were shot, 10 were killed in the town and the rest were killed as a result of a brutal investigation at the Gestapo headquarters in Jarosław or in the concentration camps.
A monument commemorating all the victims of the pacification of Leżajsk was erected at the place of execution. Every year, on May 28 th, this tragic event is remembered there.
1943 was a tragic year not only for the citizens of Leżajsk. At the beginning of May, Giedlarowa was also pacified, and Wola Zarczycka in June where 76 residents died and many were sent to the concentration camps.
W centrum Leżajska, przy ul. Mickiewicza stoją dwa niemal identyczne budynki z czerwonej cegły. Wybudował je w 1918 r. hr. Alfred Potocki. W jednym z nich, mieściła się siedziba zarządu tartaku, znajdującego się za tym budynkiem, a w drugim była Fabryka Uli inż. Leona Błońskiego.
W 1912 r. powstało w Leżajsku Gimnazjum Realne, którego siedzibą przez pierwszą dekadę była plebania przy kościele farnym. W latach 1921-1928 dyrektorem Gimnazjum był ks. Piotr Szpila, pochodzący z Grodziska Dolnego. Za jego kadencji, w 1922 r. siedzibę szkoły przeniesiono do Dworu Starościńskiego – własności hr. Alfreda Potockiego. W tym samym roku gimnazjum zostało upaństwowione, przyjmując nazwę Gimnazjum Państwowe w Leżajsku.
Ks. Szpila czynił również starania, aby utworzyć bursę dla młodzieży zamiejscowej, uczącej się w gimnazjum. Pieniądze na ten cel pozyskiwał przy okazji różnych uroczystości oraz od różnych instytucji.
W 1924 r. rozpoczęto rozmowy z hr. Alfredem Potockim, mające na celu zakup budynku Fabryki Uli z przeznaczeniem na bursę.
W 1929 r. powołano Towarzystwo Bursy Gimnazjalnej pod wezwaniem św. Stanisława Kostki, a 24 kwietnia tego roku Urząd Wojewódzki we Lwowie zatwierdził jego statut.
Zakup budynku sfinalizowano 3 stycznia 1936 r., przy dużym wsparciu finansowym z własnych oszczędności ks. Piotra Szpili. W tym też roku, po remoncie całego budynku, zakwaterowano młodzież gimnazjalną, początkowo męską i z najodleglejszych miejscowości.
Po II wojnie światowej, 3 września 1945 r. wznowiono działalność bursy w jej dawnym budynku. Funkcjonowała tam, aż do 1992 r. kiedy to zmieniono jej lokalizację. Nowy internat powstał w budynku przy ul. Marii Skłodowskiej-Curie.
Budynek po bursie objął w posiadanie Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, w którym funkcjonuje do chwili obecnej.
8 maja 2016 r. na frontowej ścianie budynku byłej bursy, odsłonięto tablicę upamiętniającą ks. Piotra Szpilę.
In the center of Leżajsk, on Mickiewicza Street, there are two almost identical buildings made of red brick. The buildings were built in 1918 by count Alfred Potocki. In one of them there was the seat of the sawmill management, which was located behind the building. In the other one, there was the beehive factory owned by Eng. Leon Błoński.
In 1912, the Town’s High School was established in Leżajsk. For the first decade the seat of this school was the clergy house at the parish church. In the years 1921-1928 the director of the school was Fr. Piotr Szpila from Grodzisko Dolne. During his tenure, in 1922, the seat of the school was moved to Starościński Manor- owned by count Alfred Potocki. In the same year, the school was nationalized, taking the name of the State High School in Leżajsk.
Fr. Szpila also made efforts to create a dormitory for non-local youths studying in the school. He obtained money for this purpose on the occasion of various celebrations and from various institutions.
In 1924, it was decided to purchase the beehive factory building to be used as a dormitory.
In 1929, the St. Stanisław Kostka Society of the High School Dormitory was created , and on April 24 th that year, the Provincial Office in Lviv approved its statute.
The purchase of the building was finalized on January 3 rd, 1936, with great financial support from Fr. Piotr Szpila savings. That year, after the renovation of the entire building, High School students , initially male and from the most distant towns were accommodated.
After World War II, on September 3 rd, 1945, the dormitory’s activity was resumed in its former building. It functioned there until 1992, when its location was changed. The new dormitory was built in a building on Maria Skłodowska-Curie Street.
Then, the building was taken over by the Special School and Education Center, in which it has been operating until now.
On May 8 th, 2016, on the front wall of the former dormitory, the plaque was placed to commemorate Fr. Piotr Szpila.
Tradycje piwowarstwa na Ziemi Leżajskiej sięgają XVI w. W 1525 r. król Zygmunt I Stary wydał przywilej na warzenie piwa w mieście oraz zabronił „szynkować piwo i inne trunki w odległości mniejszej niż mila od granic miasta”.
Piwowarem w miejskim browarze był Tomasz Michałek, któremu w 1590 r. miała objawić się w lesie Matka Boża. Wydarzenie to zapoczątkowało Jej kult w Leżajsku.
W późniejszym czasie, oprócz browaru miejskiego, powstał browar klasztorny, w którym piwo dla pielgrzymów warzyli leżajscy bernardyni.
Browar miejski mimo licznych wojen i zniszczeń był stale odbudowywany. Piwo w Leżajsku było wytwarzane nieprzerwanie, aż do wielkiego pożaru miasta w 1906 r. Wtedy spłonął również dzierżawiony przez Feiwela Stolbacha browar, który później nie został już odbudowany. Głównym dostawcą piwa został wtedy browar w Łańcucie, należący do rodziny Potockich.
Odkrycie dobrej jakości wody oraz bliskość upraw chmielu i jęczmienia, sprawiły że w latach 70-tych XX w. odrodziło się browarnictwo w Leżajsku. Powstał nowoczesny browar w którym produkcję rozpoczęto w styczniu 1978 r.
Od 1999 r. Browar Leżajsk wszedł w skład grupy piwowarskiej Grupa Żywiec S.A., która należy do koncernu Heineken.
Gruntowne zmiany i dostosowanie browaru do międzynarodowych standardów obowiązujących w koncernie Heineken, pozwoliły na przekroczenie w listopadzie 2002 r. liczby 1 mln hektolitrów wyprodukowanego piwa, a w grudniu 2006 2 mln hektolitrów.
O jakości produkowanego trunku świadczą nagrody i wyróżnienia na imprezach piwnych m.in.: Targach w Lizbonie, Targach w Lipsku, Chmielakach, targach POLAGRA, czy Jesiennych Spotkaniach Browarników.
Browar Leżajsk to nie tylko producent piwa, lecz także sponsor licznych wydarzeń kulturalnych i sportowych.
The brewing traditions in the Leżajsk Region date back to the 16th century. In 1525, King Sigismund I the Old issued a privilege to brew beer in the town and forbade "brewing beer and other liquors within less than a mile from the town borders".
The brewer in the town brewery was Tomasz Michałek, to whom the divine revelation of the Mother of God happened in the forest in 1590. This event initiated her worship in Leżajsk.
Later, apart from the town's brewery, a monastery one was established, where the monks from the Bernardines Order brewed beer for the pilgrims.
Despite numerous wars and damages, the town brewery was time and time again rebuilt. Beer in Leżajsk was produced continuously until the great fire of the town in 1906. Then the brewery leased by Feiwel Stolbach burned down and was never rebuilt. The main beer supplier was then the brewery in Łańcut, belonging to the Potocki family.
The discovery of good water quality and the proximity of hops and barley crops resulted in a revival of the Leżajsk brewing in the 1970s. A modern brewery was established in which production began in January 1978.
In 1999, Leżajsk Brewery became part of the Żywiec Group S.A. brewing group, which belongs to the Heineken concern.
Thorough changes and adaptation of the brewery to international standards operative in the Heineken concern enabled to exceed the number of 1 million hectoliters of beer in November 2002, and 2 million hectoliters in December 2006.
The quality of the produced beer is confirmed by awards and distinctions at beer events, including: the Lisbon Fair, the Leipzig Fair, Chmielaki, the POLAGRA fair, or the Autumn Brewers' Meetings.
Leżajsk Brewery is not only a beer producer, but also a sponsor of numerous cultural and sports events.
Wieś została lokowana w 1409 r. przez mieszczanina z Leżajska Mikołaja Giedlara, z przywileju króla Władysława Jagiełły. W tym też roku erygowano parafię. Giedlarowa przez wieki wchodziła w skład królewszczyzny i starostwa leżajskiego.
W 1788 r. na granicy Giedlarowej i Leżajska, powstała kolonia niemiecka Gillershof, która przetrwała do końca II wojny światowej, obecnie jest częścią Leżajska.
W czasie II wojny światowej prężnie działały tu oddziały ZWZ-AK i BCh. 7 maja 1943 r. za pomoc udzielaną partyzantom, Niemcy przeprowadzili pacyfikację wsi. Miejscem koncentracji ludności była łąka na tzw. Półtorakach, na której Niemcy ustawili kilka karabinów maszynowych. Zginęło wtedy 5 osób (w tym kobieta w ciąży). Ok. 40 osób przewieziono do więzienia Gestapo w Jarosławiu. Część z nich po kilku dniach uwolniono, a część trafiło do obozów, bądź na roboty do Niemiec.
Najważniejszym zabytkiem w miejscowości jest kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła. Wybudowany został w latach 1909-1912 z cegły, w stylu neogotyckim, częściowo otynkowany. W jednym z ołtarzy bocznych umieszczono obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z I poł. XVII wieku w typie obrazu z kościoła Santa Maria Maggiore w Rzymie.
Naprzeciw kościoła ustawiono pomnik z figurą Matki Bożej, poświęcony poległym za Ojczyznę parafianom w latach 1914-1920 oraz 1939-1944. W 2018 r. w 100. rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę pomnik został odnowiony. W 2020 r. obok niego mieszkańcy Giedlarowej postawili kamień z tablicą w 100. rocznicę Bitwy Warszawskiej – Cudu nad Wisłą.
Miejscowość wchodzi w skład gminy Leżajsk, w której prężnie kultywuje się dawne tradycje i obyczaje. Świadczą o tym liczne imprezy kulturalne oraz działalność zespołów folklorystycznych, śpiewaczo-obrzędowych zrzeszonych w ośrodkach kultury w rożnych miejscowościach gminy, skupione wokół Gminnego Ośrodka Kultury Gminy Leżajsk w Giedlarowej.
The village was founded in 1409 by a burgher from Leżajsk, Mikołaj Giedlar, under the privilege of King Władysław Jagiełło. In the same year, the parish was established. For centuries, Giedlarowa was part of the crown land and the Leżajsk district.
In 1788, on the border of Giedlarowa and Leżajsk, the German colony called Gillershof was established. The colony survived until the end of World War II and today it is a part of Leżajsk.
During World War II, the Home Army and Farmers’ Battalions troops were very active here. On May 7, 1943, the Germans pacified the village for helping the partisans. The place of concentration of the population was the meadow on the so-called Półtoraki, on which the Germans set up several machine guns. Five people were killed then (including a pregnant woman). About 40 people were transported to the Gestapo prison in Jarosław. Some of them were released after a few days, and some were sent to camps or to work in Germany.
The most important monument in the village is the St. Michael the Archangel’s parish church. The church was built in the years 1909-1912. The church was made of brick, in the neo-Gothic style, partially plastered. In one of the side altars there is a painting from the first half of the 17th century presenting the Mother of God with the Child. The painting is painted in a style resembling the image from the St. Maria Maggiore’s church in Rome.
Opposite the church there is a monument with a statue of the Mother of God, dedicated to the parishioners who died for their homeland in 1914-1920 and 1939-1944. The monument was renovated in 2018, on the occasion of the 100th anniversary of the restoration of Poland's independence. In 2020, the residents of Giedlarowa put a stone with a plaque next to it on the 100th anniversary of the Battle of Warsaw - Miracle of the Vistula.
The village is a part of Leżajsk municipality, where old traditions and customs are dynamically cultivated. This is evidenced by numerous cultural events and the activity of folklore and ritual bands associated in cultural centers in various villages in Leżajsk municipality which are centered around the Leżajsk Municipality Cultural Center in Giedlarowa.
Obecność człowieka na tym terenie została stwierdzona przez liczne wykopaliska archeologiczne. W 1996 r. archeolodzy odkryli tu ślady osadnictwa z paleolitu górnego, tj. sprzed 13 tys. lat. Odkryto narzędzia krzemienne: drapacze i przekuwacze służące do obróbki skór oraz różne narzędzia używane do polowań. Należały one do tzw. łowców reniferów, koczowniczego ludu wędrującego za reniferami, które stanowiły dla nich pożywienie. Z neolitu pochodzi osada kultury pucharów lejkowatych, a z epoki brązu odkryte dwa cmentarzyska grupy tarnobrzeskiej.
Pierwsze wzmianki źródłowe o miejscowości pochodzą z XIV w. Przez wieki była ona własnością szlachecką, we władaniu rodów m.in. Leliwitów-Tarnowskich, Lubomirskich, Kellermannów.
W I poł. XVIII w. Grodzisko otrzymało prawa miejskie (utracone po I wojnie światowej).
22 czerwca 1933 r. w Grodzisku Dolnym miała miejsce tzw. „rewolucja grodziska”, tj. starcie ludności z policją. Zginęło wtedy 2 policjantów i 6 demonstrantów, a aresztowano ok. 500 osób, z których 37 otrzymało wyroki sądowe.
W czasie II wojny światowej prężnie działały tutaj oddziały ZWZ-AK, oraz BCh.
Najstarszym zabytkiem w gminie jest kościół parafialny pw. św. Barbary i św. Anny z I poł. XVIII w., wielokrotnie rozbudowywany i upiększany. Obecnie kościół wchodzi w skład zespołu zabytków do którego wchodzą m.in.: plebania z końca XVIII w. oraz z XIX w.: ogrodzenie z trzema bramami, cztery ołtarze polowe, dzwonnica i spichlerz.
W gminie działa wiele zespołów kultywujących tradycję i kulturę: Orkiestra Dęta, Kapela Ludowa i Zespół Regionalny „Grodziszczoki”, Zespół Śpiewaczo-Obrzędowy „Leszczynka”. W każdej miejscowości gminy działają oddziały Straży Grobowych „Turki”. Prezentują one stroje i musztrę w czasie świąt Wielkanocnych oraz Ogólnopolskich Parad Straży Grobowych, które co kilka lat odbywają się w Grodzisku.
Wśród turystów i wędkarzy dużym zainteresowaniem cieszy się zbiornik wodny „Czyste”.
The presence of man in this area has been confirmed by numerous archaeological excavations. In 1996, archaeologists discovered here traces of settlement from the Upper Paleolithic dating back 13,000 years.Flint tools were discovered such as scrapers and piercers to process hides and various tools used for hunting. They belonged to the so-called reindeer hunters, a nomadic people wandering after the reindeer they fed on. The Neolithic settlement of the Funnelbeaker culture was discovered as well as two cemeteries of the Tarnobrzeg group coming from the Bronze Age.
The first references to the village come from the 14th century. It was a noble property for centuries, in the hands of, among others, Leliwici-Tarnowscy , Lubomirski and Kellermann families.
In the first half of the 18th century, Grodzisko received town’s rights (lost after the First World War).
On June 22 nd, 1933, there was so-called ‘’Grodzisko revolution’’ in Grodzisko Dolne which was a clash between the village people and the police. Two policemen and six demonstrators were killed then, and about 500 people were arrested, 37 of whom received court sentences.
During World War II, the Home Army and the Farmers’ Battalions troops were very active here.
St. Barbara’s and St. Anna’s parish church from the first half of the Eighteenth century is the oldest monument in the village. It was many times expanded and smarten up. Currently, the church is a part of a set of monuments, which include, among others: a presbytery from the end of the 18th century and a fence with three gates, four field altars, a belfry and a granary from the 19th century.
There are many bands cultivating tradition and culture: the Brass Band, the Folk Band. the Regional Group "Grodziszczoki" and the Singing and Ritual Group "Leszczynka". In each village of the municipality there are units of "Turki" Grave Guards. They present costumes and drill during Easter and on the National Grave Guard Parades, which every few years take place in Grodzisko.
There is also the "Czyste" water reservoir that is very popular among tourists and fishermen.Historia lotu bombowca Halifax JP 224 należącego do 148 Dywizjonu Operacji Specjalnych to jeden z najciekawszych epizodów II wojny światowej na Ziemi Leżajskiej. Był on częścią lotów prowadzonych przez lotnictwo alianckie, mających dostarczać broń i inne wyposażenie dla partyzantów Armii Krajowej w Polsce.
Samolot wystartował z lotniska w Brindisi we Włoszech 23 kwietnia 1944 r. o godz. 19:18 z zaopatrzeniem dla 9 Pułku Piechoty AK na placówkę „Klacz” w okolicy Franciszkowa – 15 km na wschód od Lublina. Załogę stanowili: Anglicy – sierżant lotniczy Tom Storey (pilot - dowódca), sierżant lotniczy Eddie Elkington – Smith (II pilot - bombardier), sierżant Walter G. Davis (radiotelegrafista), sierżant Charles J. Keen (mechanik pokładowy), sierżant James C. Hughes (tylny strzelec), sierżant Patrick Stradling (dyspozytor zrzutów) oraz Kanadyjczyk chorąży Oscar W. Congdon (nawigator). Trasa prowadziła nad Morzem Adriatyckim, Jugosławią, Węgrami i Słowacją. Po przekroczeniu Karpat nastąpiła awaria silników. 6 minut od miejsca zrzutu, dowódca wydał rozkaz opróżnienia ładunku w celu odciążenia samolotu, który gwałtownie tracił wysokość i kurs. Na wysokości ok. 300 m, 6 członków załogi wyskoczyło na spadochronach, a dowódca jako ostatni na ok. 120 m o godz. 23:45. Samolot rozbił się na polach pomiędzy wioskami Tarnogóra i Sarzyna. Wszyscy lotnicy bezpiecznie wylądowali, ale ich losy potoczyły się różnie. E. Elkington–Smith i Oscar W. Congdon dostali się do niewoli niemieckiej – doczekali końca wojny w obozach jenieckich m.in. w Heyderkrug w Prusach Wschodnich. W. Davis po dotarciu lasami w okolice Smolarzyn niedaleko Rakszawy, został przechowany przez rodzinę gajowego Jakuba Deca pod fałszywą kennkartą Adam Bar, a następnie przez m.in. Rzeszów, Lwów, Odessę i Maltę dostał się do Anglii. Pozostali: T. Storey, C. Keen, J. Hughes i P. Stradling zostali przejęci przez partyzantów Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej. Następnie przerzuceni na prawy brzeg Sanu do oddziału Franciszka Przysiężniaka „Ojca Jana” i przekazani do polsko-sowieckiego oddziału Mikołaja Kunickiego „Muchy”. Następnie przetransportowani samolotem do Kijowa i Moskwy, a przez Murmańsk dostali się do Szkocji. Był to pierwszy przypadek, kiedy to alianccy lotnicy otrzymali pomoc od władz sowieckich w czasie II wojny światowej.
Na miejscu katastrofy mieszkańcy Tarnogóry wybudowali pomnik, który wielokrotnie odwiedzały rodziny lotników, a w Muzeum Ziemi Leżajskiej powstała specjalna sekcja na ekspozycji poświęconej historii miasta i regionu z zachowanymi szczątkami samolotu, zdjęciami, archiwaliami przekazanymi przez ich rodziny za pośrednictwem Edwarda Kaka, prezesa Stowarzyszenia Przyjaciół Tarnogóry.
The story of the Halifax JPP 224 bomber flight belonging to the 148 Special Duty Squadron is one of the most interesting episodes during the Second World War in our region. The flight was a part of the operations to deliver weapons and other supplies for the partisans of the Home Army in Poland carried by the Allied Flying Forces.
The plane took off from Brindisi airport in Italy on 23 April 1944 at 19. 18 h with the supplies for the Home Army 9th Infantry Regiment. The target was “Mare” outpost, just outside the village of Franciszków - 15 km west of Lublin.
The crew consisted of six Englishmen: flight sergeant Tom Storey (pilot – skipper), flight sergeant Eddie Elkington – Smith (second pilot, bombardier), sergeant Walter G. Davis (wireless operator), sergeant Charles J. Keen (flight engineer), sergeant James C. Hughes (rear gunner), sergeant Patrick Stradling (despatcher) and a Canadian warrant officer Oscar W. Congdon (navigator). The route led over the Adriatic Sea, Yugoslavia, Hungary and Slovakia. After crossing the Carpathian Mountains there was the engines failure and six minutes from the dropping place, the skipper ordered to unload the cargo to lighten the aircraft which was losing the altlitude and course very quickly. At a altitude of approximately 300 m, six members of the crew jumped on parachutes and the skipper as a last at 23. 45 h. The plane crashed on the fields between Tarnogóra and Sarzyna villages. All the airmen safely survived but later their war experiences were very different. Elkington – Smith and Congdon were captured by the Germans and as prisoners - of - wars were held in Heyderkrug camp in East Prussia until the end of the war. Davis marching through the forests found himself in Smolarzyny village near Rakszawa where he was sheltered by the family of a forester Jakub Dec under the false identity with the name of Adam Bar. Then via Rzeszów, Lviv. Odessa and Malta managed to get to England. The others: Storey, Keen, Hughes and Stradling were helped and hidden by the partisans of the Farmers’ Battalions and the Home Army, then transferred across the right bank of San river to the unit led by Franciszek Przysiężniak ( “ Father Jan”). Eventually they were taken to the Polish – Soviet detachment led by Mikołaj Kunicki “ Mucha” and by plane flew to Kiev and Moscow. From the Murmańsk seaport they arrived to Scotland. That was the very first time when Soviets helped to rescue the western airmen during the WWII.
The residents of Tarnogóra erected a monument on the site of the crash which is frequently visited by the families of the airmen. In Leżajsk County Museum the special section on the Historic Exhibition commemorates the fate of the Halifax JPP 224.There are some debris, photographs, documents and memorabilia presented, handed over by the families of the airmen, courtesy of Mr Edward Kak, the chairman of Friends’ Society of Tarnogóra.
Miejscowość została lokowana w 1578 r. przez króla Stefana Batorego, a założycielem, którego król wyznaczył na wójta, był Piotr Zarczycki. Sąsiadowała z nią wcześniej założona wieś Połoin (dzisiejszy przysiółek Łoiny). Dokument lokacyjny upoważniał również do założenia w Woli Zarczyckiej parafii rzymskokatolickiej. Pierwszy kościół powstał tu w 1579 r.
Wieś należała do królewszczyzny leżajskiej i podlegała staroście leżajskiemu, lecz przypuszcza się że była dzierżawiona przez podstarościch leżajskich. To oni nakładali na ludność obowiązkowe daniny i ustalali dla nich zakres pańszczyzny. Nadmierne gnębienie poddanych było powodem zaniedbywania własnych upraw i głodu. Było to przyczyną do powstawania wielu buntów chłopskich oraz procesów sądowych.
Początkowo wieś była zróżnicowana etnicznie. Obok siebie mieszkali Polacy i Rusini. W 1786 r., w ramach kolonizacji józefińskiej, przybyli nowi osadnicy niemieccy. Zasiedlili teren dawnego folwarku wójtowskiego, a kolonię nazwano Königsberg.
W okresie międzywojennym mieszkańcy licznie uczestniczyli w ruchu ludowym, a w czasie II wojny światowej w konspiracji ZWZ-AK i BCh. Aktywny udział ludności Woli Zarczyckiej w ruchu oporu był powodem pacyfikacji wsi. 20 czerwca 1943 r. hitlerowcy otoczyli wieś i aresztowali wszystkich mężczyzn, ok. 700 osób. Wszyscy pojmani zgromadzeni zostali na dziedzińcu szkolnym, gdzie leżąc twarzą do ziemi czekali na wyrok. O godzinie 16.00 w budynku szkoły zaczęła się rozprawa. Selekcję skazanych przeprowadzał ukryty za parawanem konfident, który liczbą palców decydował o ich losie. W wyniku pacyfikacji nieopodal kościoła śmierć poniosło 76 osób. 38 osób trafiło do lekkiego obozu, a 9 do ciężkiego, resztę uwolniono. W miejscu egzekucji wzniesiono pomnik, przy którym każdego roku spotykają się mieszkańcy Woli Zarczyckiej, wspominając te tragiczne wydarzenia.
W miejscowości na osobną uwagę zasługuje rezerwat Kołacznia, w którym znajduje się stanowisko azali pontyjskiej, jedyne w Polsce uznane za naturalne. Roślina kwitnie w maju i wtedy wydziela intensywny zapach. Według jednej z legend nasiona rośliny przywieźli wraz z paszą dla koni Tatarzy, które w tym miejscu wykiełkowały.
The village was located in 1578 by King Stefan Batory. Piotr Zarczycki., its founder was appointed by the King as the village mayor. Wola Zarczycka was adjacent to the previously founded Połoin hamlet (today’s Łoiny)
The location document also authorized the foundation of a Roman Catholic parish in Wola Zarczycka. The first church was built here in 1579. The village belonged to the Leżajsk royalty land and was subordinated to the Leżajsk governor, but it is assumed that it was leased by his deputies.
They imposed obligatory duties on the population and determined the range of serfdom for them.
Excessive oppression of subjects was the reason for starving and neglecting own crops. This was the cause of many peasant revolts and court trials.
Initially, the village was ethnically diverse. Poles and Ruthenians lived next to each other. In 1786, new German settlers arrived as part of the Josephine colonization. They settled in the area of the former grange, and the place was called Königsberg.
In the interwar period, many of the inhabitants participated in the peasant movement, and during World War II in the conspiracy of the Home Army and the Farmers’ Battalions. The active participation of the population of Wola Zarczycka in the resistance movement was the reason for the pacification of the village. On June 20 th, 1943, the Nazis surrounded the village and arrested all the men, about 700 people. They were gathered in the school yard, where they laid with the face down, waiting for the sentence. At 4 p.m. the trial began in the school building. The selection of the convicts was carried out by an informer hidden behind a screen, who determined their fate by showing number of fingers. As a result of pacification, 76 people were shot near the church. 38 people were sent to the light camp and 9 to the heavy camp, the rest were released. A monument was erected at the place of the execution, where the inhabitants of Wola Zarczycka meet each year to remember these tragic events.
In the village, the Kołacznia reserve deserves special attention, which is the site of the Rhododendron luteum ( the yellow azalea), the only one recognized as natural in Poland. The plant blossoms in May and then emits an intense fragrance. According to one of the legends, the seeds of the plant which germinated there were brought by the Tatars with the fodder for their horses.
Jedną z największych bitew polskiego powojennego podziemia niepodległościowego z oddziałami NKWD, stoczono 7 maja 1945 roku pod Kuryłówką.
W kwietniu i maju 1945 r. zdezerterowały dwa Samodzielne Bataliony Operacyjne Wojsk Wewnętrznych, 23 kwietnia batalion spod Lubaczowa, a 2 maja z Biłgoraja. Dezerterzy w dużej części zasilili oddziały antykomunistycznej partyzantki na Zasaniu. Na ich poszukiwanie ruszył pościg wojsk NKWD, który z wozami pancernymi 5 maja pojawił się w Kuryłówce. Do walk z nimi przystąpiły leśne oddziały partyzanckie znajdujące się na tym terenie. Pod ostrzałem Sowieci wycofali się w stronę promu na rzece San. Wywiad Narodowej Organizacji Wojskowej doniósł, że kompania NKWD z Biłgoraja planuje pacyfikację Kuryłówki. Oddziały leśne z Franciszkiem Przysiężniakiem „Ojcem Janem” jako dowódcą zebrały się, by ustalić plan działań. Mimo różnic zdań podjęto decyzję o przystąpieniu do walki.
Rosjanie zaatakowali wczesnym rankiem 7 maja 1945 roku. W pierwszej fazie walki, uderzenie przyjął oddział Bronisława Gliniaka ps. „Radwan”, ale zaraz z pomocą przyszedł mu Józef Zadzierski ps. „Wołyniak”. Wojsko sowieckie wycofało się, tracąc ponad dwudziestu żołnierzy. Nastąpiła kilkugodzinna przerwa w czasie której obok kościoła opatrywano rannych i uzupełniano amunicję. O godz. 11-tej Sowieci zaczęli podchodzić od strony lasu i wsi Brzyska Wola. Do walki ruszyły oddziały „Wołyniaka”, „Radwana” i Stanisława Pelczara ps. „Majka”, łącznie ok. 200 żołnierzy. Gdy oddział „Wołyniaka” i wspomagające go grupy rozbiły nacierających żołnierzy sowieckich, do Kuryłówki nadeszła wieść, że od Biłgoraja zbliżają się z odsieczą uzbrojone wojska sowieckie. Wtedy „Ojciec Jan” wydał rozkaz do odwrotu. Oddział „Majki” wycofał się w rejon Przychojca, „Radwana” w kierunku Jarosławia, a „Wołyniak” na lewy brzeg Sanu w okolice Grodziska Dolnego. Część mieszkańców Kuryłówki ze strachu zbiegła na drugą stronę Sanu.
W bitwie po stronie polskiej zginęło 7 żołnierzy, a 7 zostało rannych. Straty przeciwnika były znacznie większe, zginęło około 60 żołnierzy NKWD.
8 maja 1945 r. sowieckie oddziały przybyły pacyfikować Kuryłówkę. Żołnierze z płonącymi pochodniami szli od domu do domu, paląc wszystko – domy i budynki gospodarcze. Strzelano również do ludzi, w wyniku czego śmierć poniosło 9 osób.
Walki pod Kuryłówką zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic: KURYŁÓWKA 7 V 1945. 6 maja 2018 roku odsłonięto w centrum wsi Pomnik Bitwy pod Kuryłówką.
One of the largest battles of the Polish post-war independence underground with Soviets NKVD ( which stands for People’s Commissariat for Internal Affairs) troops was fought on May 7 th, 1945 near Kuryłówka.
In April and May 1945, two Independent Operational Battalions of the Polish Communist Internal Forces deserted, a battalion from Lubaczów on April 23 rd , and the one from Biłgoraj on May 2 nd. The deserters largely reinforced the anti-communist partisans in Zasanie region. The NKVD troops went after them in pursuit and they turned up with armored cars in Kuryłówka on May 5 th. The forestry partisan units stationed in this area entered into the fight with them. The Soviets troops being under the firing withdrew towards the ferry on the San River. The intelligence of the National Military Organization reported that the NKVD company from Biłgoraj was planning to pacify Kuryłówka. The forestry units, with Franciszek Przysiezniak "Father Jan" as the commander, gathered to arrange the action plan. Despite differences of opinion, it was decided to enter into the fight.
The Russians attacked in the early morning of May 7 th, 1945. In the first phase of the fight, the unit of Bronisław Gliniak, pseudonym "Radwan" was attacked, but it was immediately helped by unit of Józef Zadzierski "Wołyniak". The Soviet troops retreated, losing more than twenty soldiers. Then, there was a break in fighting for several hours, during which the wounded were dressed next to the church and the ammunition was replenished. At 11 o'clock the Soviets started to approach from the forest and the village of Brzyska Wola. The units of "Wołyniak", "Radwan" and Stanisław Pelczar "Majka" moved into the fight, about 200 soldiers in total. When the unit of "Wołyniak" and the groups supporting him crushed the advancing Soviet soldiers, the news came to Kuryłówka that armed Soviet troops were approaching with the relief from Biłgoraj. Then "Father Jan" gave the order to retreat. The unit of "Majka" withdrew to the area of Przychojec, "Radwan" towards Jarosław, and "Wołyniak" to the left bank of the San River near Grodzisko Dolne. Some of the residents of Kuryłówka fled from fear to the other side of the San river.
In the battle, 7 soldiers were killed and 7 were wounded on the Polish side. The enemy's losses were much greater, about 60 NKVD soldiers died.
On May 8 th, 1945, Soviet troops arrived to pacify Kuryłówka. Soldiers with flaming torches went from house to house, burning everything - houses and farm buildings. People were also shot at, resulting in the death of 9 people.
The fighting at Kuryłówka were commemorated at the Tomb of the Unknown Soldier in Warsaw with the inscription on one of the plaques: KURYŁÓWKA 7 V 1945. On May 6 th, 2018, the monument commemorating the Battle of Kuryłówka was unveiled in the center of the village.
Poza kirkutem, miejscem w którym spoczywają szczątki leżajskich Żydów jest zbiorowa mogiła w lesie w Wierzawicach.
W kwietniu 1942 r. Niemcy przystąpili do likwidacji leżajskiego getta (utworzonego wiosną 1941 r.). W czerwcu pod getto podstawiono 3 drabiniaste wozy konne, na które załadowano ponad 40 osób. Powiedziano im, że zostaną przeniesieni do większego getta. Transport eskortowany przez żandarmerię i policję wyruszył w kierunku Jarosławia. W odległości 4 km od Leżajska, w lasku pod Wierzawicami Niemcy zatrzymali wozy i dokonali masowej egzekucji.
W mogile tej spoczywają również inni Żydzi: nieznany z imienia i nazwiska mężczyzna z Leżajska, Chana Stiller (ok. 70 lat) z Brzózy Królewskiej oraz Chyla Chyn (ok. 30 lat) z Woli Zarczyckiej. Schronienia w Brzózie Królewskiej udzielili im od 1942 r. Sebastian i Katarzyna Kazakowie. 23 marca 1943 r. Niemcy przybyli do domu Kazaków. Podczas rewizji znaleźli ukrywających się Żydów, których na miejscu zastrzelili. Pomoc i wsparcie okazane Żydom małżeństwo Kazaków również przypłaciło życiem. Za heroiczną postawę 12 lutego 2008 r. Instytut Yad Vashem przyznał Katarzynie i Sebastianowi Kazakom tytuły Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, a córka Józefa Siuzdak otrzymała Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Szczątki Żydów, które dotąd spoczywały w obrębie domostwa Kazaków, na wniosek Józefy zostały ekshumowane przez gminę Leżajsk. Prace przebiegały pod kierownictwem Eugeniusza Taradajki, dyrektora Podkarpackiego Zarządu Okręgowego Polskiego Czerwonego Krzyża w Rzeszowie. Żydów pochowano we wspomnianej mogile koło Wierzawic.
W miejscu tym znajdują się dwa kamienie upamiętniające te wydarzenia: pierwszy, z napisem: „Ku pamięci pomordowanych Żydów przez hitlerowców. Wierzawice 1942 r., 1983 r. Urząd Gminy Leżajsk” i drugi wspominający zamordowanych Żydów w Brzózie Królewskiej.
Apart from the Jewish cemetery, the remains of the Jews from Leżajsk are buried in a mass grave in the Wierzawice forest.
In April 1942, the Germans began the liquidation of the Leżajsk ghetto (established in the spring of 1941). In June, three ladder horse carts were placed at the ghetto and over 40 people were loaded on them. They were told they would be moved to a larger ghetto. The transport, escorted by the gendarmerie and the police, set off towards Jarosław. 4 kilometres from Leżajsk, in the woods near Wierzawice, the Germans stopped the carriages and carried out a mass execution.
Other Jews are also buried in this grave: an unknown man from Leżajsk, Chana Stiller (about 70) from Brzóza Królewska and Chyla Chyn (about 30) from Wola Zarczycka. From 1942, Sebastian and Katarzyna Kazak gave them shelter in Brzóza Królewska. On March 23, 1943, the Germans arrived at the Kazaks house. During the search, they found the hiding Jews who were shot on the spot. For the help and support given to the Jews, the Kazaks couple were also killed. On February 12, 2008, the Yad Vashem Institut for heroic conduct awarded Katarzyna and Sebastian Kazak the title of Righteous Among the Nations and the daughter Józefa Siuzdak nèe Kazak received the Commander's Cross of the Order of Polonia Restituta.
The remains of the Jews that had so far rested within the Kazaks' homestead were exhumed by Leżajsk Municipality at Józefa's request. The works were conducted under the supervision of Eugeniusz Taradajko, director of the Podkarpacie Province Board of the Polish Red Cross in Rzeszów. Jews were buried in the aforementioned grave near Wierzawice.
In this place, there are two stones commemorating these events: the first, with the inscription: "In memory of Jews murdered by the Nazis. Wierzawice 1942, Leżajsk Municipality Office , 1983”and another stone commemorating the Jews murdered in Brzóza Królewska.
